Njeriu i Vitit, Moikom Zeqo. Antinjeriu, një hiç i kohës së ‘çelo’-ve

Nga Arkiva

• Denoncimi i Lames: Vetëm në Shqipëri priten pemë për të bërë lulishte 3 27.Jun
• Berisha për “pallatin e Bashës”: Hakmarrje banditeske e Ramës 18 04.Nov
• Gjenerata e kotësive 5 07.May

Nga Bedri Islami

2019, pa asnjë dyshim, është ndër vitet e mbrapshtë të Shqipërisë; ku u bënë një, mendimi i çartur politik, kundërvënia e marrë, molotovët e opozitës dhe hajdutëria e pushtetit, braktisja e parlamentit, sipas një çorollepsje të shefit të opozitës dhe loja me “deputetët” e paslistës dhe, në fund, si për të dashur që gjithçka të jetë e përmbysur deri në skaj, ndodhi edhe tërmeti i 26 nëntorit.

E megjithatë, edhe në këtë skajim, që disa e thirrën me vitin fatkob 1997 dhe disa e quajtën një mrekulli, ku presidenti u bë ithtar i përmbysjes së qeverisë dhe shefi i qeverisë ithtar i përmbysjes së presidentit, ku oligarkët qeshën me politikën dhe e vendosën nën pushtetin e tyre, ku do të mbahet mend vrapi i një Dollapi pas protestës dhe pluhuri i ngritur pas rrëzimit e goditjes së tij, ku loja me unazën e re nuk është asgjë me atë që fshihet në skenën e teatrit, ku tërmeti dëshmoi se vetë qeveria duhet shkundur dhe njerëzit e thjeshtë vrapuan të ndihmonin të dëmtuarit, kishte vlera dhe antivlera, kishte njerëz të denjë për të qenë shëmbëlltyrë, ashtu si të tjerë që janë në antipodin e tyre.

Pra, kishte njerëz që mund të cilësohen lehtësisht si njerëz të vitit, ashtu si, në të kundërtën, anti-njerëz të këtij viti.

Njeriu i vitit

Zakonisht figurat e mëdha të botës së letrave bëhen të njohur nga pasemri i tyre. Bëhen të njohur përgjithnjë. Nuk është rastësi pse ndodh kjo. Të mbetën në kujtesë me mbiemrin e tyre Heminguej, Neruda, Eluar, Aragon, Kafka, Markes, më herët, Servantes, Shekspir, Pushkin, Prust, Lermontov, për të ardhur më tej në kohë, tek mjeshtrat e mëdhenj të sotëm. Kadare ,si një sivëlla i tyre.

Megjithatë, çdo kohë, ka përjashtimet e saj. Edhe koha e poetëve dhe shkrimtarëve të mëdhenj. Ndodh edhe ndryshe. Të bëhet i njohur emri i poetit, si Dante, me “Komedinë “ e tij hyjnore, ndërsa pasemri, në këtë rast, Aligieri, të jetë në gjysmë harresën e njerëzve të zakonshëm.

Njeriu që unë i përulem si njeriu i vitit është një rast i tillë. I njohur edhe vetëm nga emri i tij, disi i veçantë, që bart mbi vete më shumë se 130 vepra të mëdha, secila prej tyre një lartësi e pazakontë dhe shpesh herë e pashoqe.

Por, nëse do të nisesha nga librat e botuar në vitin 2019 , përgjithësisht nga librat e botuar, mund ta cilësoja pa ndrojtje shkrimtari i vitit, ndoshta i dekadës, por unë fjalën e kam tek njeriu. Jo thjeshtë tek shkrimtari Moikom Zeqo, por tek Moikomi , njeriu në shumë dimensionet e tij.

Ka qenë i rëndë viti që shkoi për jetën e tij. Aq sa ne, miqve të tij, por jo vetëm miqve, na është dukur e pamundur ringritja dhe rikthimi i shpejtë me të njëjtën energji si dikur.

Një sëmundje e rëndë, përmes një cikli të ripërsëritur, e ka drobitur trupin, por jo mendjen , as shpirtin, e as fuqinë për të qenë deri në skajim njeriu i së të vërtetës.

Pak kush mund të marrë mbi vete një barrë të tillë, mbijetësore, do të thosha.

Atë e ka shqetësuar gjithnjë thellësia e domethënieve, të cilat kanë brenda vetes shumë imagjinatë të trazuar dhe shpesh herë shpërthyese. Vetë viti 2019 ishte për të thellësi e domethënies së një njeriu që, duke rishkuar përtej cikël jetës, ndërtoi pjesë të Korpusit të tij të Madh të veprës Letrave, që në të vërtetë, në tërësinë e tyre paraqesin një rend konceptual të lirisë; të lirisë së njeriut, lirisë së mendimit, lirisë krijuese, lirisë për shpalljen e të vërtetës.

Në fillimin e pranverës, Moikomi botoi njërin nga librat e mëdhenj të jetës së tij, “ Përjetësi me qira” si një sfidë për lavditë e rreme. Në parafjalën poetike të tij ka shkuar se “ Amshimi, as blihet, as shitet, as grabitet dhe as vritet”. Do të shtoja se, as e vërteta që ai ka shpallur, si një profeci madhore, nuk mund të blihet e as të shitet, e aq më pak të tjetërsohet apo të harrohet. Në fakt, më shumë se kurrë, gjithnjë sipas mendimit tim, në këtë vit ai ka hedhur mes nesh, thesaret e shpirtit njerëzor dhe artin e mendimin e tij të pafund, që i përkasin një zemre e mendje të mbushur me përkushtim ndaj vendit të tij dhe së të vërtetës.

Nëse dikush nuk do e dinte për ecejaket e tij të shpeshta në spital, dhe gjej rastin të falënderoj ministren e Shëndetësisë, Manastirlliu për kujdesin e veçantë, nuk do të mund ta besoje se Ai, Moikomi, thuaj se gjysmën e vitit, ishte nën kthetrat e shëndetit të rënduar. I përqeshi ato, u çpangua përmes mendjes dhe dëshirës për të vërtetën, u rikthye furishëm në botimin e disa librave në të njëjtin vit, në media, ku spikat në gazetën DITA, në afishimin e së vërtetës në të gjithë kohërat, në akademi shkencore, në takime të veçanta, që nga Mali i Zi ku u botua njëri ndër librat e tij me poezi, e deri në Kosovë, në përurimin e Shtatoreve të heronjve të Kosovës, Adem, Shaban e Hamzë Jashari, duke qenë pjesë e merituar e zbulimit të tyre; në diskutimet me miq, në përkthimet e mahnitshme, që nga poezitë e Garcia Lorkes e deri te poeti i shquar amerikan, Wyane Miller, i cili për herë të parë erdhi në Shqipëri me 21 maj të këtij viti.

Në një vit u  dëshmua si opozitari më i besueshëm i qeverisjes, shumë më i besuar se të gjitha harxhet e hedhura kot të opozitës, përcaktues i studimeve të vyera të të gjitha kohërave, botues i më shumë se 100 studimeve në gazetën DITA, dhe , të gjitha këto, duke qenë në udhëkryqin e jetës së tij.

Në parafjalën e njërit prej librave të tij, ai ka shkruar se “ Libri im s’ka nevojë për asnjë përjetësi”. Në[ fakt, edhe sikur të ishte i pranishëm vetëm në vitin 2019, ai e ka fituar këtë. Sepse ishte viti i triumfit mbi sfidën e ashpër.

ANTINJERIU I VITIT

Nuk e kisha dëgjuar kurrë emrin e tij dhe as që mendoja se mund ta dëgjoja. Nëse ka gjë nga e cila më zverdhjet janë hibridet , sidomos hibridet intelektuale dhe ato partiake. E kur bëhen bashkë të dyja në një, atëherë më ngjallin krupën.

Pra, nuk kisha dëgjuar e as që mendoja se mund të dëgjoja. Kohërat e fundit janë mbushur me këpurdhim të ideve, aq sa nuk mund të ishte menduar.

Quhet Çelo Hoxha, tani është drejtor i një instituti të financuar nga buxheti i shtetit dhe që studion krimet e komunizmit. U bë drejtor pasi iku drejtori i mëparshëm, Agron Tufa dhe, dua të besoj se, edhe i larguari Tufa tani duhet të ketë marrë mësimin se, ne, të larguarit, jemi gjithnjë të humburit.

Çelo Hoxha paskësh bërë një libër, në të cilin bën kriminelë të gjithë heronjtë e luftës dhe drejtuesit e saj. Që Balli Kombëtar, të cilit i takon edhe ky Çelo, është hibrid i Ballit, se quhet Balli Kombëtar Demokrat, ka hesape me Luftën, kjo dihet. Që Balli u bë pjesë e kolaboracionizmit, kjo dihet. E di edhe ai vetë. Që Balli e humbi luftën pikërisht nga kolaboracionizmi dhe miopia politike, edhe kjo dihet. Dy libra të fundit nga autorë anglezë, njëri i botuar në vitin 1945 e tjetri më pas, kanë sjellë aq shumë fakte të bashkëpunimit të Ballit me forcat naziste, sa që, vështirë të mos kuptohet e vërteta. Bile, edhe për ndonjë ballist të moderuar, si Skender Muço, kanë sjellë fakte të bashkëpunimit.

Libri i Çelos ishte i panjohur, kur befas u ngrit në parlament. Dhe Çelo u mburr se i bën mirë, pasi libri iu shit. Kaq është vlera e tij: u shit apo jo libri.

Çelo Hoxha , në një intervistë, na shkruan se në luftën antifashiste u ngritën lapanjozët dhe varfanjakët. Pra, humbëtira e Shqipërisë. Nuk e di se çfarë ka ndodhur në jugun e Shqipërisë, por në Shkodër e rrethina, në luftë u ngritën bij e bija të disa familjeve më të shquara, që nga Bushatlinjtë, Koplikajt, Gjylbegajt, Jukajt, Repishtët, Lukajt, bajraktarë të njohur…sepse pikërisht këto familje të shquara, nga të cilat ka dëshmorë të Luftës e Heronj, kishte ardhur gjithnjë thirrja për të luftuar pushtuesit. Nëse ata nuk e kanë bërë, do të ishte i mjaftueshëm ky fakt për të qenë pjesë e heshtur e kolaboracionizmit.

Që historia duhet rishkruar , kjo është e qartë. Por nuk mund ta shkruajnë njerëzit me mllef të zi, që shteti i financon si drejtorë dhe hedhin zezonën mbi një periudhë që, duam apo nuk duam, ishte ndër më të vyerat e historisë. Ajo që erdhi më pas është epilogu i tradhtuar i një lufte të drejtë.

Në listën e “kriminelëve” të luftës, ky Çelo-ja, që paguhet nga fondi i qeverisë, megjithëse në këtë Institut nuk duhet të ketë partiakë, ka vënë edhe Jaho Gjolikun. Ata që e dinë historinë, komandantit Jaho Gjoliku iu vranë në një ditë dy djemtë e tij, Mit’hati dhe Aliu. U vranë në betejë dhe përballë tyre ishin edhe forcat e Ballit që u prinin nazistëve. Dy djem të rinj, të bukur si drita. Ata, që morën pjesë në vrasje, për Çelon, ishin atdhetarë, të mënçur, paria e vendit; ndërsa studentët e vrarë, djemtë e Jaho Gjolikut, ishin greminë e Shqipërisë.

Një poet i shquar, ndër më të shquarit e Shqipërisë, ish-i burgosur politik dhe personalitet i shquar i letrave shqipe, Jorgo Bllaci, në vëllimin e mrekullueshëm poetik, “Kuja e violinës”, Tiranë, 2007, ka edhe një poezi të ndjerë, baladë të pashoqe,  për Jaho Gjolikun.  Jorgo Bllaci, i dënuari për artin e tij dhe mendimin e lirë, edhe mund të mos e vinte poezinë, se mund të thoshte se jam “ i hasmëruar” me pushtetin. Por nuk ishte kurrë me të vërtetën.

Shkrepi një rrufe, thërrmoi gurin,

Shkrepi tjetra, lisi u shemb përdhe!

Kapedan xha Jaho, bëhu burrë,

Të durosh njëherësh dy rrufe!

U përpoqën hekuri me strallin,

Luftë e madhe me gjermanë u ndez.

Plumbat, njërit bir t’i skuqën ballin

Tjetrit, kraharorin mes për mes!….

Nuk kisha dëgjuar kurrë për Çelo Hoxhën…dhe as që mendoja se mund të dëgjoja. Koha e përçudnimit të vlerave, ende nuk ka marrë gjithësinë që kërkon, por është në fillesën e saj. Është koha e dëshiruar e “çelo-ve”, që kërkojnë me çdo kusht përmbysjen e së të vërtetës.

Në fund, më vjen keq që vendosa pranë njëri tjetrit dy emra, megjithëse si antipod i njëri tjetrit.

Edhe me kaq i bëj nder të dytit… që nuk e dija se ishte diku dhe as që kam dëshirë të flas më për të dhe një skotë që doli nga vrimat për të fshehur të vërtetën.

*****

Botuar në DITA, sot në numrin e parë print për Vitin 2020 në vijim të traditës së kësaj redaksie për të shpallur nëpërmjet bashkëpunëtorëve të saj Njeriun dhe Antinjeriun e Vitit që lamë pas. Ndalohet kategorikisht ribotimi i plotë ose i pjesshëm pa lejen me shkrim të redaksisë